BỒ ĐỀ TÂM
Hôm nay tôi xin trình bày vấn đề Phát Bồ Tâm và Bồ Đề Tâm là như thế nào để các bạn hiểu rỏ hơn:
Phát Bồ-Đề-Tâm ở Nguyên-thủy khác với Phát Bồ-Đề-Tâm ở bậc Bồ-Tát một chút.
Ở quả vị A-La-Hán, khi các Ngài phát Bồ-Đề-Tâm thì chỉ cần thấy thế-gian đau khổ, tự mình muốn giải thoát là được kể như là đã "Phát" Bồ-Đề-Tâm rồi. Lý do là các Ngài không cần nói độ ít hay nhiều người gì cả. "Độ" mình được thì thì cũng là "Phát Bồ-Đề-Tâm" rồi. Chữ Bồ-Đề-Tâm có nghĩa là "cái tâm Giác Ngộ". Phát cái Tâm Giác-Ngộ chứ không phải là "nói" Phát cái Tâm Bồ-Đề như cái nghĩa là phải đi "cứu độ" người ta.
Ở Đại-Thừa, có người nói, "Phát Bồ-Đề-Tâm" tức là "Phát Bồ-Tát-Tâm". Chữ thì có khác một chút nhưng ý nghĩa thì như nhau hết.
Thường thường phàm-phu cho rằng, "Phát" là suy nghĩ về cái gì đó thì ở đây, ý nghĩa về "Phát Bồ-Đề-Tâm" không phải như vậy. "Phát" đây là cái "Tâm" mình khởi được cái ý đó và đồng thời hướng về "cái đó" không còn "thối chuyển" nữa thì mới gọi là "Phát Bồ-Đề-Tâm".
Ai cũng có thể "Phát Bồ-Đề-Tâm" được nhưng, vấn đề "Phát Bồ-Đề-Tâm" trong các Kinh-điển Đại-thừa khác với ý nghĩa "Phát Bồ-Đề-Tâm" mà người bình thường hiểu.Phát Bồ-Đề-Tâm không phải là cái miệng nói ra.
Chẳng hạn khi đi Chùa, nghe mấy Sư nói : Hôm nay quý Phật-tử hãy đọc theo tôi, Phát Bồ-Đề-Tâm, nào là "Chúng-sanh vô biên thệ nguyện độ, phiền não vô tận thệ nguyện đoạn , pháp môn vô lượng thệ nguyện học, Phật-đạo vô-thượng thệ nguyện thành" v...v... Xướng lên như vậy chưa phải là "Phát Bồ-Đề-Tâm".
Phát Bồ-Đề-Tâm là tự mình nguyện, tự mình nhận thấy cái "sự thật" rồi từ đó, cái Tâm mình cứ theo đó mà đi chứ không cần ai chỉ dạy cho biết, chỉ dạy cho "phải nói hay làm" này nọ. Tự mình tự nhận biết, rồi tự mình nguyện, mình làm thì cái đó mới là "Phát Bồ-Đề-Tâm", mà "phát Bồ-Đề-Tâm thực sự như trong Kinh Hoa-Nghiêm nói, thì người đó đã là Bồ-Tát rồi chứ không phải còn là người"phàm" nữa.
Cho nên khi nói một người đã "Phát Bồ-Đề-Tâm" là người đó, tự họ đã nhận rõ ra được, thế-gian này là đau khổ, không còn luyến ái thế-gian này nữa và thấy chúng sanh còn đang phải chịu đau khổ nên "nguyện" phát cái tâm tự cứu mình, cứu người. Mình nhận rõ ra như vậy và sống được như vậy thì tự nhiên cái đó là "Bồ-Đề-Tâm" chứ không phải "Phát" Bồ-Đề-Tâm là làm cái gì khác cả.. Bồ-Đề-Tâm là nơi cái Tâm mình chứ không phải là ở nơi ngoài. Không phải là "Phát Bồ-Đề-Tâm" là nói cho người ta nghe là mình "Phát" Bồ-Đề Tâm, cũng không phải là "thọ giới" Bồ-Tát là "Phát" Bồ-Đề-Tâm nữa.
Điều kiện để "Phát Bồ-Đề-Tâm" là mình "ngộ" được thế-gian là "vô-thường", "ngộ" được mình có cái "Tánh" như Phật, "ngộ" được mình có cái "Pháp-Thân" mới gọi là "Phát Bồ-Đề-Tâm" chân thật.
Như vậy chúng ta hiểu Tâm Bồ Đề là tâm giác ngộ, tâm thấy được bản mặt thật của chư pháp, tâm tin nơi nhân quả và Phật tánh nơi chúng sanh cũng như luôn dụng công tu hành hướng về quả vị Phật.
Bồ Đề Tâm liên hệ tới hai chiều hướng :
• Thượng cầu Phật Đạo
• Hạ hóa chúng sanh
Theo Kinh Hoa Nghiêm, Đức Phật đã dạy: “Nầy thiện nam tử! Bậc Bồ Tát phát lòng Vô Thượng Bồ Đề là ‘khởi lòng đại bi cứu độ tất cả chúng sanh. Khởi lòng cúng dường chư Phật, cứu cánh thừa sự. Khởi lòng khắp cầu chánh pháp, tất cả không sẻn tiếc. Khởi lòng thú hướng rộng lớn, cầu nhứt thiết trí. Khởi lòng đại bi vô lượng, khắp nhiếp tất cả chúng sanh. Khởi lòng không bỏ rơi các loài hữu tình, mặc áo giáp kiên thệ để cầu Bát Nhã Ba La Mật. Khởi lòng không siểm dối, vì cầu được trí như thật. Khởi lòng thực hành y như lời nói, để tu đạo Bồ Tát. Khởi lòng không dối với chư Phật, vì gìn giữ thệ nguyện lớn của tất cả Như Lai. Khởi lòng nguyện cầu nhứt thiết trí, cùng tận kiếp vị lai giáo hóa chúng sanh không dừng nghỉ. Bồ Tát dùng những công đức Bồ Đề Tâm nhiều như số bụi nhỏ của cõi Phật như thế, nên được sanh vào nhà Như Lai.
Nầy thiện nam tử! Như người học bắn, trước phải tập thế đứng, sau mới học đến cách bắn. Cũng thế, Bồ Tát muốn học đạo nhứt thiết trí của Như Lai, trước phải an trụ nơi Bồ Đề Tâm, rồi sau mới tu hành tất cả Phật pháp. Thiện nam tử! Ví như vương tử tuy hãy còn thơ ấu, song tất cả đại thần đều phải kính lễ. Cũng thế, Bồ Tát tuy mới phát Bồ Đề tâm tu Bồ Tát hạnh, song tất cả bậc kỳ cựu hàng nhị thừa đều phải kính trọng nể vì.
Thiện nam tử! Như thái tử tuy đối với quần thần chưa được tự tại, song đã đủ tướng trạng của vua, các bầy tôi không thể sánh bằng, bởi nhờ chỗ xuất sanh tôn quý. Cũng thế Bồ Tát tuy đối với tất cả nghiệp phiền não chưa được tự tại, song đã đầy đủ tướng trạng Bồ Đề, hàng nhị thừa không thể sánh bằng, bởi nhờ chủng tánh đứng vào bậc nhứt. Thiện Nam Tử ! Như người máy bằng gỗ, nếu không có mấu chốt thì các thân phần rời rạc chẳng thể hoạt động. Cũng thế, Bồ Tát nếu thiếu Bồ Đề tâm, thì các hạnh đều phân tán, không thể thành tựu tất cả Phật pháp. Thiện nam tử ! Như chất kim cương tất cả vật không thể phá hoại, trái lại nó có thể phá hoại tất cả vật, song thể tánh của nó vẫn không tổn giảm. Bồ Đề tâm của Bồ Tát cũng thế, khắp ba đời trong vô số kiếp, giáo hóa chúng sanh, tu các khổ hạnh, việc mà hàng nhị thừa không thể muốn làm đều làm được, song kết cuộc vẫn chẳng chán mõi giảm hư.”.
Kinh Đại Tỳ Lô Giá Na nói: “Bồ Đề Tâm làm nhân, đại bi làm căn bản, phương tiện làm cứu cánh.” Ví như người đi xa, trước tiên phải nhận định mục tiêu sẽ đến, phải ý thức chủ đích cuộc hành trình bởi lý do nào, và sau dùng phương tiện hoặc xe, thuyền, hay phi cơ mà khởi tiến. Người tu cũng thế, trước tiên phải lấy quả vô thượng Bồ Đề làm mục tiêu cứu cánh; lấy lòng đại bi lợi mình lợi sanh làm chủ đích thực hành; và kế đó tùy sở thích căn cơ mà lựa chọn các pháp môn hoặc Thiền, hoặc Tịnh, hoặc Mật làm phương tiện tu tập. Phương tiện với nghĩa rộng hơn, còn là trí huệ quyền biến tùy cơ nghi, áp dụng tất cả hạnh thuận nghịch trong khi hành Bồ Tát đạo. Cho nên Bồ Đề Tâm là mục tiêu cần phải nhận định của hành giả, trước khi khởi công hạnh huân tu.
Kinh Hoa Nghiêm nói: “Nếu quên mất Bồ Đề Tâm mà tu các pháp lành, đó là ma nghiệp.” Lời nầy xét ra rất đúng. Ví như người cất bước khởi hành mà chẳng biết mình sẽ đến đâu, và đi với mục đích gì, thì cuộc hành trình chỉ là quanh quẩn, mỏi mệt và vô ích mà thôi. Người tu cũng thế, nếu dụng công khổ nhọc mà quên sót mục tiêu cầu thành Phật để lợi mình lợi sanh, thì bao nhiêu hạnh lành chỉ đem đến kết quả hưởng phước nhơn thiên, chung cuộc vẫn bị chìm mê quanh quẩn trong nẻo luân hồi, chịu vô biên nỗi khổ, nghiệp ma vẫn còn. Như vậy phát tâm Bồ Đề lợi mình lợi người là bước đi cấp thiết của người tu.
Gọi là một chút "loạn ngôn", có điều gì thất thố, mong các vị xá tội cho
NAM MÔ A DI ĐÀ PHẬT
Phát Bồ-Đề-Tâm ở Nguyên-thủy khác với Phát Bồ-Đề-Tâm ở bậc Bồ-Tát một chút.
Ở quả vị A-La-Hán, khi các Ngài phát Bồ-Đề-Tâm thì chỉ cần thấy thế-gian đau khổ, tự mình muốn giải thoát là được kể như là đã "Phát" Bồ-Đề-Tâm rồi. Lý do là các Ngài không cần nói độ ít hay nhiều người gì cả. "Độ" mình được thì thì cũng là "Phát Bồ-Đề-Tâm" rồi. Chữ Bồ-Đề-Tâm có nghĩa là "cái tâm Giác Ngộ". Phát cái Tâm Giác-Ngộ chứ không phải là "nói" Phát cái Tâm Bồ-Đề như cái nghĩa là phải đi "cứu độ" người ta.
Ở Đại-Thừa, có người nói, "Phát Bồ-Đề-Tâm" tức là "Phát Bồ-Tát-Tâm". Chữ thì có khác một chút nhưng ý nghĩa thì như nhau hết.
Thường thường phàm-phu cho rằng, "Phát" là suy nghĩ về cái gì đó thì ở đây, ý nghĩa về "Phát Bồ-Đề-Tâm" không phải như vậy. "Phát" đây là cái "Tâm" mình khởi được cái ý đó và đồng thời hướng về "cái đó" không còn "thối chuyển" nữa thì mới gọi là "Phát Bồ-Đề-Tâm".
Ai cũng có thể "Phát Bồ-Đề-Tâm" được nhưng, vấn đề "Phát Bồ-Đề-Tâm" trong các Kinh-điển Đại-thừa khác với ý nghĩa "Phát Bồ-Đề-Tâm" mà người bình thường hiểu.Phát Bồ-Đề-Tâm không phải là cái miệng nói ra.
Chẳng hạn khi đi Chùa, nghe mấy Sư nói : Hôm nay quý Phật-tử hãy đọc theo tôi, Phát Bồ-Đề-Tâm, nào là "Chúng-sanh vô biên thệ nguyện độ, phiền não vô tận thệ nguyện đoạn , pháp môn vô lượng thệ nguyện học, Phật-đạo vô-thượng thệ nguyện thành" v...v... Xướng lên như vậy chưa phải là "Phát Bồ-Đề-Tâm".
Phát Bồ-Đề-Tâm là tự mình nguyện, tự mình nhận thấy cái "sự thật" rồi từ đó, cái Tâm mình cứ theo đó mà đi chứ không cần ai chỉ dạy cho biết, chỉ dạy cho "phải nói hay làm" này nọ. Tự mình tự nhận biết, rồi tự mình nguyện, mình làm thì cái đó mới là "Phát Bồ-Đề-Tâm", mà "phát Bồ-Đề-Tâm thực sự như trong Kinh Hoa-Nghiêm nói, thì người đó đã là Bồ-Tát rồi chứ không phải còn là người"phàm" nữa.
Cho nên khi nói một người đã "Phát Bồ-Đề-Tâm" là người đó, tự họ đã nhận rõ ra được, thế-gian này là đau khổ, không còn luyến ái thế-gian này nữa và thấy chúng sanh còn đang phải chịu đau khổ nên "nguyện" phát cái tâm tự cứu mình, cứu người. Mình nhận rõ ra như vậy và sống được như vậy thì tự nhiên cái đó là "Bồ-Đề-Tâm" chứ không phải "Phát" Bồ-Đề-Tâm là làm cái gì khác cả.. Bồ-Đề-Tâm là nơi cái Tâm mình chứ không phải là ở nơi ngoài. Không phải là "Phát Bồ-Đề-Tâm" là nói cho người ta nghe là mình "Phát" Bồ-Đề Tâm, cũng không phải là "thọ giới" Bồ-Tát là "Phát" Bồ-Đề-Tâm nữa.
Điều kiện để "Phát Bồ-Đề-Tâm" là mình "ngộ" được thế-gian là "vô-thường", "ngộ" được mình có cái "Tánh" như Phật, "ngộ" được mình có cái "Pháp-Thân" mới gọi là "Phát Bồ-Đề-Tâm" chân thật.
Như vậy chúng ta hiểu Tâm Bồ Đề là tâm giác ngộ, tâm thấy được bản mặt thật của chư pháp, tâm tin nơi nhân quả và Phật tánh nơi chúng sanh cũng như luôn dụng công tu hành hướng về quả vị Phật.
Bồ Đề Tâm liên hệ tới hai chiều hướng :
• Thượng cầu Phật Đạo
• Hạ hóa chúng sanh
Theo Kinh Hoa Nghiêm, Đức Phật đã dạy: “Nầy thiện nam tử! Bậc Bồ Tát phát lòng Vô Thượng Bồ Đề là ‘khởi lòng đại bi cứu độ tất cả chúng sanh. Khởi lòng cúng dường chư Phật, cứu cánh thừa sự. Khởi lòng khắp cầu chánh pháp, tất cả không sẻn tiếc. Khởi lòng thú hướng rộng lớn, cầu nhứt thiết trí. Khởi lòng đại bi vô lượng, khắp nhiếp tất cả chúng sanh. Khởi lòng không bỏ rơi các loài hữu tình, mặc áo giáp kiên thệ để cầu Bát Nhã Ba La Mật. Khởi lòng không siểm dối, vì cầu được trí như thật. Khởi lòng thực hành y như lời nói, để tu đạo Bồ Tát. Khởi lòng không dối với chư Phật, vì gìn giữ thệ nguyện lớn của tất cả Như Lai. Khởi lòng nguyện cầu nhứt thiết trí, cùng tận kiếp vị lai giáo hóa chúng sanh không dừng nghỉ. Bồ Tát dùng những công đức Bồ Đề Tâm nhiều như số bụi nhỏ của cõi Phật như thế, nên được sanh vào nhà Như Lai.
Nầy thiện nam tử! Như người học bắn, trước phải tập thế đứng, sau mới học đến cách bắn. Cũng thế, Bồ Tát muốn học đạo nhứt thiết trí của Như Lai, trước phải an trụ nơi Bồ Đề Tâm, rồi sau mới tu hành tất cả Phật pháp. Thiện nam tử! Ví như vương tử tuy hãy còn thơ ấu, song tất cả đại thần đều phải kính lễ. Cũng thế, Bồ Tát tuy mới phát Bồ Đề tâm tu Bồ Tát hạnh, song tất cả bậc kỳ cựu hàng nhị thừa đều phải kính trọng nể vì.
Thiện nam tử! Như thái tử tuy đối với quần thần chưa được tự tại, song đã đủ tướng trạng của vua, các bầy tôi không thể sánh bằng, bởi nhờ chỗ xuất sanh tôn quý. Cũng thế Bồ Tát tuy đối với tất cả nghiệp phiền não chưa được tự tại, song đã đầy đủ tướng trạng Bồ Đề, hàng nhị thừa không thể sánh bằng, bởi nhờ chủng tánh đứng vào bậc nhứt. Thiện Nam Tử ! Như người máy bằng gỗ, nếu không có mấu chốt thì các thân phần rời rạc chẳng thể hoạt động. Cũng thế, Bồ Tát nếu thiếu Bồ Đề tâm, thì các hạnh đều phân tán, không thể thành tựu tất cả Phật pháp. Thiện nam tử ! Như chất kim cương tất cả vật không thể phá hoại, trái lại nó có thể phá hoại tất cả vật, song thể tánh của nó vẫn không tổn giảm. Bồ Đề tâm của Bồ Tát cũng thế, khắp ba đời trong vô số kiếp, giáo hóa chúng sanh, tu các khổ hạnh, việc mà hàng nhị thừa không thể muốn làm đều làm được, song kết cuộc vẫn chẳng chán mõi giảm hư.”.
Kinh Đại Tỳ Lô Giá Na nói: “Bồ Đề Tâm làm nhân, đại bi làm căn bản, phương tiện làm cứu cánh.” Ví như người đi xa, trước tiên phải nhận định mục tiêu sẽ đến, phải ý thức chủ đích cuộc hành trình bởi lý do nào, và sau dùng phương tiện hoặc xe, thuyền, hay phi cơ mà khởi tiến. Người tu cũng thế, trước tiên phải lấy quả vô thượng Bồ Đề làm mục tiêu cứu cánh; lấy lòng đại bi lợi mình lợi sanh làm chủ đích thực hành; và kế đó tùy sở thích căn cơ mà lựa chọn các pháp môn hoặc Thiền, hoặc Tịnh, hoặc Mật làm phương tiện tu tập. Phương tiện với nghĩa rộng hơn, còn là trí huệ quyền biến tùy cơ nghi, áp dụng tất cả hạnh thuận nghịch trong khi hành Bồ Tát đạo. Cho nên Bồ Đề Tâm là mục tiêu cần phải nhận định của hành giả, trước khi khởi công hạnh huân tu.
Kinh Hoa Nghiêm nói: “Nếu quên mất Bồ Đề Tâm mà tu các pháp lành, đó là ma nghiệp.” Lời nầy xét ra rất đúng. Ví như người cất bước khởi hành mà chẳng biết mình sẽ đến đâu, và đi với mục đích gì, thì cuộc hành trình chỉ là quanh quẩn, mỏi mệt và vô ích mà thôi. Người tu cũng thế, nếu dụng công khổ nhọc mà quên sót mục tiêu cầu thành Phật để lợi mình lợi sanh, thì bao nhiêu hạnh lành chỉ đem đến kết quả hưởng phước nhơn thiên, chung cuộc vẫn bị chìm mê quanh quẩn trong nẻo luân hồi, chịu vô biên nỗi khổ, nghiệp ma vẫn còn. Như vậy phát tâm Bồ Đề lợi mình lợi người là bước đi cấp thiết của người tu.
Gọi là một chút "loạn ngôn", có điều gì thất thố, mong các vị xá tội cho
NAM MÔ A DI ĐÀ PHẬT
Nhận xét